فرش خراسانی چه ویژگی هایی دارد؟

در همه جای دنیا ایران را با چند نشانه مهم می شناسند که یکی از این نشانه ها، فرش ایرانی است. ایران با وجود اقوام و اقلیم های مختلف، فرش های بسیار زیبایی دارد که از سراسر جهان برای آن ها خواستار و علاقمند وجود دارد. تقریبا می توان گفت که تمام شهرهای ایران، صنعت فرشبافی را به عنوان صنایع دستی در میان زندگی خود به رسمیت شناخته اند. از جمله اقوامی که فرش های زیبا و اصیل برای مصارف داخلی و صادرات می بافند، می توان به قوم خراسان اشاره کرد.

در این مقاله سعی کردیم تا با بیان و تشریح نشانه هایی ساده، به شما بیاموزیم که چطور می توانید فرش خراسانی را از میان فرش های اقوام دیگر شناسایی کنید. همچنین فرش خراسانی به سبب یک ویژگی منحصر به فرد که در ادامه مقاله به آن می پردازیم، نحوه شستشو و تمیز کردن متفاوتی دارد؛ بنابراین رعایت چند نکته قالیشویی برای فرش خراسانی بسیار مهم است که در این مقاله، آن نکات را به شما یادآور شده ایم. اگر شما هم از علاقمندان به رمز و راز جهان قالی های نفیس هستید، ما را تا انتهای این مطلب یاری نمایید.

ویژگی های عمومی فرش خراسانی

حقیقت ماجرا این است که فرش خراسانی، نمونه بی نظیری از تلفیق احساس و هنر ایرانی به شمار می رود. یکی از مهمترین جلوه های بصری این فرش، برجستگی طرح اصلی از خرده نقش ها است. این برجستگی سبب شده تا سطح فرش خراسانی غیر یکدست باشد و به اصطلاح به آن رویه چینی غیر هم سطح می گویند. برجستگی طرح اصلی از خرده نقش ها، سبب چشمنوازی این اثر هنری می شود و شاید یکی از دلایلی که فرش خراسانی را از دیگر فرش ها متمایز می کند، همین باشد.

رنگ غالب فرش های بافته شده در خراسان، آبی پخته و قرمز است. در این فرش ها بیشتر از طرح لچک و ترنج استفاده می شود و نقوش گل ها و گیاهان در میان نقشه اصلی، خودنمایی می کنند. فرش های خراسانی به دو دسته تقسیم می شوند، یا طرحواره های در 4 گوشه و فرش همراه با یک طرح مرکزی در آن دیده می شود؛ یا طرحی مرکزی بر روی یک زمینه رنگی ساده بافته می شود.

اگر بخواهیم به فرش خراسان نگاهی تاریخی داشته باشیم، باید بدانید که این هنر بی نظیر از تبریز به خراسان سرایت کرده و ماندگار شده است. اصل هنر فرشبافی در خراسان به صورت جسته و گریخته وجود داشت؛ اما سالیان دور، تاجران فرش تبریزی با سفر به استان خراسان و بنا بنهادن حجره های فرش فروشی در آنجا، متوجه شدند که این استان ظرفیت تبدیل به یکی از قطب های فرش ایران را دارد. از همین رو، با قبول هزینه مهاجرت فرشبافان تبریزی، آن ها را به خراسان فراخواندند و حاصل هنر دو خطه با ارزش ایران، فرش خراسانی امروزی را پدید آورد.

بافت و گره فرش خراسانی

در فرش خراسانی، گره ها کاملا واضح و برجسته هستند. در این فرش میان 5 تا 7 رج گره، چند خط به صورت افقی دیده می شود. پود در نوع بافت خراسانی بعد از هر رج گره به صورت کشیده یک بار از میان تارها رد می شود. این گره ها از نوع فارسی باف یا سنه هستند. مقیاس فرش خراسانی با دسی متر مربع اندازه گیری می شود و در هر دسی متر، بین 800 تا 2000 گره وجود دارد. بافت فرش خراسانی به اصطلاح ریز بافت نامیده می شود. این یعنی اگر شما روی فرش دست بکشید به هیچ وجه زبری و خشنی در آن احساس نمی کنید. همچنین پرزهای این فرش بلند است و لطافت و نرمی خاصی را به فرش القا کرده است.

جنس الیاف فرش خراسانی

در گذشته های بسیار دور، الیاف فرش خراسانی از پشم گوسفندان تهیه می شد. از آنجایی که عشایر این استان کم نبودند و به شغل دامداری مشغول بودند، تامین پشم برای فرشبافی کار راحتی بود. با گذر زمان و رسیدن به عصر حاضر، الیاف فرش خراسانی به نخ پنبه تغییر کرد. با این حال هنوز هم فرش های پشمی در این استان بافته می شود.

یکی از ویژگی های فرش اصیل خراسانی، همین پشمی بودن آن هاست. پشم این قالی، پاییزه است و از همین رو، دوام کمتری دارد. ریسندگی این نوع پشم هم به صورت خاصی انجام می شود و همه این عوامل سبب می شود که اگر فرش خراسانی را اصولی نشویید، به زودی عمرش به پایان خواهد رسید.

طرح و نقش فرش خراسانی

فرش خراسانی یک نمونه بارز از بازتاب شرایط جامعه و فرهنگ مردمان آن خطه است. فرش هایی که از دوران تیموریان به جا مانده اند، مینیاتورهایی زیبایی از همان عصر را به تصویر کشیده اند. در حاشیه این فرش، بیشتر خطوط هندسی به کار رفته است. البته ممکن است این خطوط در طرح اصلی نیز دیده شوند، اما به طور کلی استفاده از آن ها در حاشیه مرسوم بوده است. همان طور که گفتیم رنگ این فرش ها اغلب تیره است و طرح لچک و ترنج به وفور در آن دیده می شود. در 4 گوشه این فرش ممکن است گلدان های گل با طرح یکسان تکرار شده باشد. شکل ترنج میانی بسته به اندازه فرش به صورت گرد، بیضی و لوزی بافته می شود. در فرش خراسانی شاهد فضای خالی بسیار هستیم و ظاهر آن طوری است که انگار طرح زمینه بر روی این فضای خالی به صورت جداگانه چسبانده شده است. در برخی فرش هایی که در مناطق شکاری بافته می شوند، طرح هایی از غزال، گرگ، روباه، بزکوهی و پرنده دیده می شود.

نحوه قالیشویی فرش خراسانی

همان طور که در ابتدای مقاله توضیح دادیم، شستشوی فرش خراسانی به دلیل یک ویژگی خاص، حائز اهمیت است. در ادامه از دوام کم الیاف پشمی و لطیف آن سخن گفتیم و مشخص شد آن ویژگی خاص، لطافت زیاد الیاف و تمایل ان به فرسوده شدن است. از همین رو، فرش خراسانی حتما باید با ماشین آلات صنعتی که برای شستشوی فرش های حساس تولید شده اند، زیر نظر استاد قالیشویی و با ظرافت و شامپوهای مخصوص شسته شود تا سالم بماند.